Niedawno opisywaliśmy różne typy raków turystycznych i wspinaczkowych, teraz pora na kolejne podstawowe narzędzie zimowego turysty/alpinisty: czekan. Zapraszamy do kolejnej części cyklu “Sprzęt zimowy w góry”.
***
Kiedy czekan nie jest potrzebny?
Czekan będzie niezbędny w wielu górskich sytuacjach, jednak nie we wszystkich. Udając się na wycieczkę w pofałdowany teren, zimą, gdy na szlaku będzie zalegał zmrożony śnieg lub lód potrzebujemy raków lub przynajmniej raczków (patrz tu). Uzbrojone w zęby buty przestaną się ślizgać, kroki będą pewniejsze, wzrośnie bezpieczeństwo. W wielu sytuacjach, zwłaszcza jeśli wędrujemy z ciężkim plecakiem lub w głębokim śniegu, pomocnym uzupełnieniem mogą okazać się kijki trekkingowe (mają zalety, ale również wady – pisaliśmy o tym tutaj).
Podczas spaceru w niewysokich górach, np. Beskidach, gdzie stoki rzadko są bardzo strome, na szlakach, które nie prowadzą ponad granicą lasu, wywianymi wąskimi graniami, kijki trekingowe często sprawdzą się lepiej niż czekan. Po pierwsze są dwa, po drugie są dłuższe – dzięki temu utrzymanie równowagi w wąskiej koleinie przetartego szlaku lub podczas torowania w głębokim śniegu, będzie łatwiejsze. Czekanów turystycznych lub technicznych czekanów turystycznych używamy natomiast w wyższych partiach gór i wyższych górach, np. w Tatrach, gdzie ryzyko upadku jest większe, zbocza bardziej strome, a śnieg znacznie częściej zamienia się w lód, wywiany “beton”, czy skały i lód.
Raków i kijków używamy gdy:
- nie jest bardzo stromo,
- ryzyko upadku i stoczenia (spadania) w dół stromego stoku nie występuje,
- śnieg jest głęboki,
- niesiemy ciężki plecak.
Raków i czekana turystycznego używamy gdy:
- stoki są strome,
- poruszamy się w trudnym terenie górskim powyżej granicy lasu,
- występuje ryzyko upadku i konieczność hamowania czekanem,
- śnieg jest często wywiany, lód, wystające skały.
Czekanów wspinaczkowych używamy oczywiście dopiero wtedy, gdy udajemy się na wspinaczkę – ten typ nie nadaje się do klasycznej turystyki zimowej.
Budowa
Większość czekanów posiada następujące elementy:
Stylisko: dawniej z drewna, dzisiaj zazwyczaj z aluminium. W niektórych modelach znajdziemy też inne materiały, takie jak włókno węglowe, tytan czy materiały kompozytowe, jednak znacznie rzadziej.
Głowica początkowo wykonywana była z jednego kawałka stali kutej na gorąco. Później dla obniżenia kosztów produkcji przyjęła się konstrukcja wieloczęściowa z ostrzem niewymiennym (prostsze, tańsze modele) lub wymiennym (bardziej zaawansowane, droższe modele, w których śruby mocujące umożliwiają wymianę ostrzy, łopatki, młotka).
Ostrze może być wycinane, kute na gorąco lub odlewane. Najczęściej spotykanym i sprawdzonym rozwiązaniem są ostrza kute na gorąco (hot forged).
Typy czekanów
Czekan turystyczny
Podstawowy czekan zimowego turysty. Służy do podpierania się na stromym podejściu – trzymany za ostrze, oraz do hamowania ewentualnych upadków. Zazwyczaj ma proste lub lekko wyprofilowane stylisko wykonane z aluminium (lub innych stopów lekkich) i ostrze oraz grot ze stali (często wycinane, nie kute, co jest rozwiązaniem tańszym).
Popularne długości to 50, 60 i 70 cm. Długość czekana zależy od wzrostu oraz od tego w jakim terenie planujemy się poruszać. Zwykło się mówić, że grot czekana trzymanego w wyprostowanej ręce powinien sięgać połowy długości łydki (dawniej – kostki). Dla większości osób rozwiązaniem najbardziej uniwersalnym jest długość ok. 60 cm.
Wiele czekanów posiada pętlę nadgarstkową, która zapobiega przypadkowemu upuszczeniu czekana w przepaść. Czasem jest to opcja dodatkowa.
Oznaczenia i normy
Czekany turystyczne posiadały dawniej oznaczenie B (od “Basic”). Po aktualizacji norm europejskich i standardów UIAA czekany typu 1 (odpowiednik dawnego B), nie posiadają żadnych oznaczeń – to czekany turystyczne.
Czekany typu 2, czyli czekany techniczne nadal posiadają dawne oznaczenie T (od „Technical”). W nowym systemie osobnej ocenie podlega stylisko i ostrze, więc możemy spotkać czekany ze styliskiem typu 1 i ostrzem typu 2 lub odwrotnie – to nadal czekan typu 1. Tylko czekan zarówno z ostrzem, jak i styliskiem typu 2, jest czekanem technicznym. Warto o tym pamiętać i przed zakupem dopytać sprzedawcę lub uważnie przeczytać instrukcję.
Czekan techniczny (typ 1)
To rodzaj pośredni pomiędzy opisanym wcześniej czekanem typowo turystycznym, a czekanem wspinaczkowym, bardzo popularny w klasycznym alpinizmie w Alpach. Można korzystać z jednego lub dwóch takich czekanów. Ich stylisko jest już zazwyczaj profilowane i ma większą wytrzymałość, co pozwala na wykorzystanie takiego czekana jako punktu asekuracyjnego stanowiska. Czekan techniczny powinien posiadać oznaczenie T – jedno w przypadku czekana z niewymiennym ostrzem, dwa osobne na stylisku i ostrzu w przypadku czekanów z wymiennym ostrzem. Niektórzy producenci, zazwyczaj spoza Europy, nie używają tych oznaczeń. Pole zastosowań tego typu czekanów to turystyka w trudnym terenie wysokogórskim i wspinaczka na łatwych drogach zimowych.
Tego typu czekany występują zazwyczaj w dwóch wersjach:
- z łopatką do kopania w śniegu / kucia stopni w lodzie,
- z młotkiem.
Głowica w czekanach technicznych może posiadać otwór do zawieszenia na karabinku oraz otwór w grocie dla karabinków lonży.
Czekan skitourowy
W skitouringu największe znaczenie ma waga, ponieważ przez większość czasu czekan będzie przytroczony do plecaka, skorzystamy z niego dopiero awaryjnie, w przypadku napotkania bardzo złych warunków podczas podejścia lub zjazdu (oczywiście skialpinisci używają czekanów technicznych lub wspinaczkowych jeśli droga wejścia zakłada pokonanie terenu typowo wspinaczkowego). Czekany przeznaczone dla skitourowców są często bardzo krótkie i w całości wykonane z aluminium (proste ostrze, zintegrowany grot), co obniża wagę, ale i żywotność, jeśli chcielibyśmy używać takiego czekana jako turystycznego (częstszy kontakt ze skałą).
Czekany wspinaczkowe
Wspinaczka lodowa, mikstowa, drytooling – to zakres zastosowań najbardziej agresywnych spośród czekanów. Potocznie określane jako “dziaby”, czekany te mają mocno zakrzywione stylisko, profilowaną rękojeść, dodatkowe triggery (oparcie ułatwiające zamianę dłoni) i miejsce mocowania lonży. To zaawansowany i bardzo wytrzymały sprzęt dla mocnych zawodników, którzy wiedzą co robią.
W tego typu czekanach możemy wymienić ostrze, a także przykręcić łopatkę lub ostrze. Często używa się ich jednak bez żadnego z tych elementów (sportowe wspinanie w lodzie, drytooling) lub z minimalistycznym młotkiem, jak na zdjęciu powyżej.
Red.
