Podróż Wielkim Gościńcem Litewskim przenosi nas w czasie o kilka stuleci. Oczami wyobraźni widzimy dawnych kupców i polityków zmierzających w sprawach handlowych lub urzędniczych z Warszawy do Wilna i mijających rozległe pola, małe wioski i powstające z czasem miasteczka. Część z tych zabytków wciąż stoi przy dawnym trakcie i czeka na odkrycie.
***
Między dwiema stolicami
Trakt nazywany Wielkim Gościńcem Litewskim łączył dwie stolice zjednoczonych unią państw – Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zaczątków tej drogi można się doszukiwać już w XIII w., ale znaczenia nabrała dopiero w XVIII stuleciu, wraz z uruchomieniem połączeń pocztowych w epoce saskiej. Ze względu na fakt, że przesyłano nią korespondencję (a czyniono to dwa razy w tygodniu), szlak bywa też nazywany „Wielkim traktem pocztowym”. Punktem startu był warszawski pałac Wesslów. Na całej trasie, w odległości od 2 do 6 mil (m.in. w Okuniewie, Stanisławowie, Węgrowie, Sokołowie, Pobikrach, Brańsku, Bielsku Podlaskim czy Białymstoku), znajdowały się stacje pocztowe pełniące jednocześnie funkcję gospody, w której można było przenocować, coś zjeść lub wymienić konie.
Wielki Gościniec Litewski:
- DŁUGOŚĆ: 350 km
- CZAS PRZEJAZDU: 4 dni
- OZNAKOWANIE: brązowe tablice w pobliżu obiektów
Podróż w czasie
Szlak, wytyczany od 2009 r., biegnie obecnie przez terytorium Polski od stolicy aż do wioski Kuźnica, położonej przy granicy z Białorusią. Na tym odcinku zobaczymy rynki, zajazdy, cerkwie i kościoły, dwory, pałace, a także skanseny odtwarzające dawny styl życia.
Z Warszawy do Liwa
Wyjeżdżamy z WARSZAWY i kierujemy się do miejscowości SULEJÓWEK, gdzie w latach 20. XX w. mieszkał Józef Piłsudski. Dzisiaj w willi zwanej Dworkiem Milusin działa poświęcone mu muzeum. Dalej leży OKUNIEW. Niegdyś było to miasto, które rozwinęło się dzięki położeniu przy gościńcu, ale w 1870 r. zostało zdegradowane do pozycji wsi. Warto się tu zatrzymać dla ciekawego klasycystycznego kościoła św. Stanisława Kostki, a także ruin pałacu Łubieńskich z 1. poł. XIX w.
Nasz następny przystanek to STANISŁAWÓW, gdzie przy trakcie w latach 1813–16 postawiono klasycystyczny zajazd, siedzibę poczty konnej (dziś jest to siedziba miejscowego ośrodka kultury).
Następnie szlak wiedzie przez DOBRE z ciekawym neogotyckim kościołem św. Mikołaja, wzorowanym na kościele św. Anny w Wilnie, oraz muzeum prezentującym dzieła wybitnego polskiego rzeźbiarza, malarza i ceramika Konstantego Laszczki. Stąd kierujemy się do miejscowości LIW, której nazwa pochodzi z języka Bałtów i oznacza teren bagienny. Ma to naturalnie uzasadnienie w pejzażu ukształtowanym przez rzekę Liwiec. Już w XV stuleciu powstał tu zamek strzegący traktu handlowego wiodącego na Ruś, następnie rozbudowany przez królową Bonę. Obecnie w zamkowych wnętrzach mieści się Muzeum Zbrojownia z bogatą kolekcją rozmaitego uzbrojenia.
Do stolicy Podlasia
Jedziemy do WĘGROWA, kolejnego ważnego punktu na szlaku handlowym, ale też znaczącego ośrodka reformacji, w którym zachowało się kilka cennych zabytków sakralnych, w tym ewangelickich. Nie mniej ciekawe są obiekty świeckie, zwłaszcza Dom Gdański zajazd użytkowany niegdyś przez kupców z Gdańska, a także Dom Lipki, w którym prawdopodobnie mieściła się drukarnia ariańska.
Potem przejeżdżamy przez Sokołów Podlaski i docieramy do wsi WIRÓW z pięknym kompleksem zabudowań
dawnego, powstałego w XIX w. klasztoru prawosławnego. Przekraczamy granice województw i trafiamy do województwa podlaskiego. Naszym następnym przystankiem jest uroczy DROHICZYN, historyczna stolica Podlasia pięknie położona nad Bugiem. W tym malutkim miasteczku, które kusi widokami, zobaczymy sporo zabytków: kościół Wszystkich Świętych z klasztorem, katedrę Trójcy Przenajświętszej, kościół pofranciszkański Wniebowzięcia NMP i cerkiew prawosławną, a także unikatowe Muzeum Kajakarstwa. W miasteczku warto spędzić kilka spokojnych chwil.
W szlacheckim dworze…
Odbijamy na północ i jedziemy do Ciechanowca. Zanim jednak osiągniemy ten cel, to w miejscowości Moczydły -Pszczółki odbijamy w bok i zmierzamy do wsi POBIKRY, na której skraju, idąc kawałek szutrową drogą, znajdziemy wielki skarb, jakim jest XIX-wieczny drewniany dwór zbudowany przez hrabiego Dominika Ciecierskiego z przeznaczeniem na główną siedzibę jego rodu. Funkcję taką dwór pełnił do początku XX w., kiedy kolejni właściciele majątku zbudowali nowy pałac (dziś nieistniejący). Wówczas dwór stał się oficyną.
…i pod chłopską strzechą
Jedziemy do CIECHANOWCA ze świetnym, unikalnym na skalę kraju Muzeum Rolnictwa, na którego zwiedzenie potrzeba sporo czasu. Muzeum obejmuje wozownię z eleganckimi bryczkami i halę z ogromną kolekcją ciągników, lokomobili i innych maszyn rolniczych. Następnie otworzą się przed nami drewniane chałupy i pomieszczenia gospodarcze, w których poznamy styl życia dawnej ludności, rozwój budownictwa i przedmioty codziennego użytku. Jest tu też kościół, lamus, dwór, czynny młyn wodny oraz Muzeum Pisanki z kolekcją ponad 2200 pięknie udekorowanych jajek wielkanocnych.
Rezydencje magnackie
15 km dalej, w miejscowości RUDKA, trafiamy na kolejną dawną siedzibę arystokratów. Mowa o pałacu Ossolińskich (a później Potockich), którego historia zaczyna się w połowie XVIII w., choć obecny wygląd pochodzi z początku XX stulecia. Dzisiaj w budynku mieści się szkoła rolna. Następnie przejeżdżamy przez Brańsk, który również rozwinął się dzięki Wielkiemu Gościńcowi, i docieramy do BIELSKA PODLASKIEGO, ważnego ośrodka mniejszości białoruskiej. Turyści mogą tu zobaczyć kilka ciekawych cerkwi prawosławnych. Potem znów odbijamy na północ i kierujemy się na BIAŁYSTOK, stolicę współczesnego województwa podlaskiego. Niegdyś było to prywatne miasto, któremu przy okazji zwiedzania Podlasia warto poświęcić nieco czasu. Najpiękniejszym zabytkiem w mieście jest pałac Branickich, okrzyknięty (choć nieco na wyrost) Wersalem Północy. Ponadto na uwagę zasługuje architektura modernistyczna z dwudziestolecia międzywojennego i czasów powojennych, szlak żydowski, szlak architektury drewnianej oraz szlak esperanto i wielu kultur. Nowością na turystycznej mapie miasta jest Muzeum Sybiru.
W kierunku granicy
Ostatni etap podróży po Wielkim Gościńcu wiedzie przez WASILKÓW, gdzie można zwiedzić Muzeum Wsi Białostockiej oraz ciekawą cerkiew z XIX w., do pięknego SUPRAŚLA z męskim klasztorem prawosławnym, domami tkaczy oraz pałacem Buchholtzów, rodziny niemieckich fabrykantów. Dalej, przez piękną ostoję przyrody i miejscowość Czarna Białostocka, szlak prowadzi do SOKÓŁKI, także położonej w otoczeniu dziewiczej natury. Uroki tego miejsca doceniła już królowa Bona, która miała tu swój dwór myśliwski. Później przy biegnącym tędy trakcie litewskim postawiono stację pocztową. W mieście warto obejrzeć cerkiew prawosławną oraz kościół św. Antoniego. W Sokółce zaczyna się Szlak Tatarski. Dojeżdżamy do KUŹNICY przy granicy z Białorusią i tutaj kończymy podróż.
***
Fragment pochodzi z przewodnika Szlaki turystyczne Polski. 77 najciekawszych tras pieszych, rowerowych, wodnych, kolejowych i tematycznych, autorstwa Beaty i Pawła Pomykalskich.
