Pierwsze mapy w historii

W dzisiejszych czasach niemal każdy z nas nosi w kieszeni mapę całego świata. Szybko przyzwyczailiśmy się do tego komfortu, ogromu informacji jakie oferuje na co dzień, w każdej chwili – np. Google Maps. Innymi aplikacjami posługujemy się w mieście, a innymi podczas przygód na łonie natury. Mapy działają on-line, off-line, zapisują ślad, umożliwiają przełączanie pomiędzy różnymi warstwami, w tym – widok zdjęć satelitarnych, są niesamowicie szczegółowe. Choć wiemy, że dobrze jest mieć przy sobie backup w postaci mapy papierowej, wielu z nas korzysta wyłącznie z tych elektronicznych. W niepamięć odchodzą stare graniówki i mapy wojskowe, a o tym co było przed nimi w ogóle mało kto dzisiaj pamięta. Jak wyglądały pierwsze mapy w historii? Sprawę zbadał Marcin Franke z Silesia Adventure Sport.

***

Powszechnie uważa się, że najstarsza mapa znana ludzkości została odkryta w 1993 roku, na północy Hiszpanii, w jaskini Abauntz. Liczy ona 13 600 lat, i jest to piaskowcowa płytka o wymiarach 17 × 12 × 2 cm, na której zaznaczono najbliższe okolice jaskini. Naukowcy odnaleźli na mapie zaznaczone miejsce samej jaskini, pobliską rzekę wraz z jej dwoma dopływami, brody rzeczne oraz sylwetki zwierząt, co sugeruje, iż mapa mogła służyć myśliwym.

Prawdopodobnie druga najstarsza znana ludzkości mapa pochodzi z terenu południowej Turcji. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, brytyjscy archeologowie prowadzili badania w jednym z najstarszym miast świata – Çatalhöyük. W niektórych budynkach zachowały się malowidła naścienne, wśród których jedno – zdaniem Brytyjczyków – przedstawia plan miasta oraz erupcję wulkanu Hasan Dagi, leżącego 140 km na wchód od Çatalhöyük. Mapa ta liczy około 10 000 lat.

Najstarsza mapa narysowana na papierze (choć w tym przypadku trzeba by napisać raczej papirusie), jest mapa geologiczna odkryta w 1820 roku w Egipcie. Przedstawia ona górzyste tereny Pustymi Wschodniej kraju piramid i widać na niej oznaczone różnymi kolorami skały osadowe, metamorficzne oraz złotonośne obszary eksploatowanej kopalni. Mapa ta narysowana została za czasów Ramzesa IV (1151–1145 p.n.e.), a dziś można ją zobaczyć w Muzeum Egiptu w Turynie we Włoszech.

Pierwszą mapę świata (oczywiście ówcześnie znanego) stworzył Klaudiusz Ptolemeusz z Aleksandrii w latach 160 – 180 n.e. Atlas zawierał 26 kolorowych kart, na których znalazły się również ziemie polskie, pod nazwą „Germania Magna”. Na mapie zaznaczone jest miasto Calisia – prawdopodobnie dzisiejszy Kalisz, rzeka Wisła, wyspa Wolin, zalew Szczeciński. Morze Północne i Bałtyk występuje pod jedną nazwą: Ocean Germański. Warto również wspomnieć, iż to Ptolemeuszowi zawdzięczamy orientowanie map na północ. Wcześniejsze mapy, rysowane przez podróżników arabskich miały „u góry” mapy wschód, kierunek dla nich najważniejszy – powrót do domu.

Prawdziwy boom w tworzeniu map nastał oczywiście wraz z erą Wielkich Odkryć Geograficznych. Powoli, acz systematycznie, ilość białych plam na mapach świata zaczęła się kurczyć. Warto tutaj wspomnieć, iż Krzysztof Kolumb porwał się na swoją słynną wyprawę dzięki błędowi na mapie Henryka Martellusa – niemieckiego kartografa mieszkającego we Florencji. Według rzekomo kompletnych map świata Martellusa, Azja, do której płynął Kolumb, powinna się znajdować 7400 km na zachód od Hiszpanii. W rzeczywistości odległość do najbliżeszego lądu w tym kierunku wynosiła ponad 20 000 km i była nią nie Azja, a nieznana wówczas Ameryka.

Pierwszym państwem, które dysponowało całkowitym pokryciem swojego terytoriom na mapie była Francja. W 1670 roku, włoski astronom Giovanni Domenico Cassini, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Paryżu, rozpoczął prace nad projektem dokładnej mapy kraju Napoleona. Prace trwały ponad 100 lat i zakończyły się w 1789 roku. Brały w nich udział cztery pokolenia rodziny Cassini (!). Skala wykonanej mapy wynosiła 1:86 400, a całość składała się ze 182 arkuszy narysowanych na miedzianych płytach

W XVIII w. niemiecki geodeta i kartograf Johann Georg Lehmann upowszechnił przedstawianie rzeźby terenu na mapie za pomocą kreskowania – im bardziej strome zbocze, tym intensywniejsze kreskowanie. Dało to początek metodzie poziomicowej, dziś powszechnie używanej na mapach topograficznych.

Autorem najstarszej mapy Polski jest Bernard Wapowski (1450 – 1535 r.). W 1526 roku w technice drzeworytniczej wykonał on mapę naszego kraju w skali 1:1 000 000. Mapa ta jest najstarszym zabytkiem kartografii w Polsce, a Wapowski uważany jest za ojca polskiej kartografii.

Marcin Franke, Silesia Adventure Sport
źródło: silesiarace.pl

***

Mapa i nawigowanie przy jej pomocy to jedna z podstawowych umiejętności dzisiejszego pasjonata outdooru. I choć większość z nas będzie korzystać z map elektronicznych, które wskazują niemal bezbłędnie nasze położenie, dobrze jest umieć obsługiwać mapę tradycyjną. Ta umiejętność to podstawa biegów na orientację i rajdów przygodowych. Jeśli chcecie się sprawdzić i podjąć tego typu outdoorowe wyzwanie, wkrótce nadarzy się doskonała okazja:

• Silesia Race – zawody na orientację

Więcej na temat zawodów na orientację:

• Orienteering – wstęp do nowej przygody